Նշան Պեշիկթաշլյանը (1898-1972)  երգիծաբան է: Ծնվել է Պոլսում, ողջ կյանքն ապրել Փարիզում: Գրական ժառանգությունը կազմում է մոտավորապես 10 հատոր:  Սոցիալ-քաղաքական, ազգային-հասարակական թերությունների նկատմամբ չափազանց հանդուգն, սուր դիտողունակությամբ օժտված գրող, որի ստեղծագործությանը հայ ընթերցողին ընդհանրապես անծանոթ է:
Հայ աղբրտիք (հատվածներ)

Աստուած Հայը հրեշտակ է ստեղծած. վերջը զղջացած է ու սատանայի է վերածած։ Յետոյ ջնջած է անոր սատանայութիւնն ալ։ Հայը, սակայն, երկու էակներէն մէյ մէկ բան պահած է իր մէջ։ Աստուած Հայը երկիր ղրկած է` իբրեւ ֆէնոմէն: Հայը մարդ չկրցաւ ըլլալ աշխարհի մէջ։ Դժուար է, սակայն, զինքը ճանչնալ իր ներսէն։

Հայը աշխատանք կը կարծես ու կ’ըսես իրեն. «Ի՜նչքան գործունեայ ես, եկուր միասին քրտինք թափենք հանրային գործի մը համար»։ Կուգայ, բայց ատեն մը վերջը կը խորհրդածես. «Ան գործի մարդ է անձնական ձեռնարկի մէջ ու խօսքի մարդ՝ հանրային ձեռնարկի մէջ»:  Օր մըն ալ կ’իմանաս, որ դրամ է դիզեր։ Ան` խաբուած Աստուծմէ ու իր արարածներէն, փարեր է մամոնային ու նոյնացեր է անոր հետ։ Շիներ է տուն, բացեր է խանութ, ի՜նչ փոյթ, թէ ոտքերը յաճախ իր տան պատուհանէն դուրս են ելած ու իր գլուխը իր խանութին դռնէն դուրս է։ Կը չափէ, կը կշռէ, թիւերը ձիւթ է ըրեր ու կը ծամէ։ Ճահիճը քաղաք կը շինէ ու անապատը` շուկայ։ Կը բացագանչես` Էվրէքա՜, նիւթ է ան։

Տօնական օր մըն ալ կը մտածէ եկեղեցիի ու դպրոցի մասին։ Իր մտածումին չափ արագ գրեթէ՝ կը կանգնէ տաճարը եւ ուսումնարանը։ Ծառի մը ճիւղերուն չափ միութիւններ կ’արձակէ։ Օրեր կ’անցնին, մեր ֆէնոմէնը մատուռին առջեւ կը հայհոյէ ու վարժարանին առջեւ կ’աղօթէ։ Իր լուտանքին ու փառաբանութեան մէջ միշտ յափշտակուած քրիստոնեան է։

Հայը, երբ կուսակցական է, կը ճառէ ազատութենէ, երբ չէզոք է, կը խօսի միութենէ։ Իբր մարդ՝ անիշխանական է, իբր Հայ՝ ազգայնական։ Անգամ մը որ տիրանայ իր հայրենիքին, կրկին անիշխանական կը դառնայ։

Քաղաքական կեանքի մէջ գործազուրկ է, ու գործազրկութեան նպաստ չի տրուիր իրեն։ Հայասէրներու բարոյական լումաներով կը կառուցանէ սպանիական դղեակներ եւ, անոնց մէջ նստած, կարկանդակներ կ’որոճայ։

Եթէ տարագրուի կամ աղքատանայ կամ երբ աշխարհի հեռաւոր մէկ անկիւնը իյնայ, շուտով կը գտնէ հացի ճամբան։ Փորձէ իրեն նպաստ տալ՝ այն ժամանակ կը ծուլանայ, մոլութենէ մոլութիւն կը գլտորի։

Կարելի չէ ոչ սուրով, ոչ հուրով սպաննել զինքը։ Զինքը մեռցնելու միակ միջոցը իրեն նպաստ տալն է։

Կրօնաւորները լաւ գիտեն այս գաղտնիքը ու հայուն վրայ կը վազեն աղէտներէ վերջը` տանելով նպաստի, կաթոլիկութեան կամ բողոքականութեան սնտուկներ եւ պարկեր։ Հայը լեռան մը վրայ կանգնած ըլլայ, ու միսիոնարը լեռան ստորոտը` պարկը բացած, Հայը ահագին բարձրութենէն, մէկ ոստումով, ամբողջ գլուխովը կը մտնէ պարկին մէջ։

Հայը, ինչով ալ զբաղի, կ’ընէ նաեւ դագաղագործութիւն։ Ան ամէն օր կը շինէ քանի մը դագաղ` բան մը թաղելով իրմէ։ Բարեբախտաբար, անսպառ է իր կենդանութիւնը։ Լաւ դագաղագործ ըլլալով` լաւ ալ մեռել թաղող եղած է։

Գիտունները կը փնտռեն յաւիտենական շարժումը։ Հայը կը խնդայ անոնց վրայ ու կ’ըսէ իւրովի. «Ե՛ս եմ յաւիտենական շարժումը, եւ ինծի է, որ կը փնտռեն»։ Ինքն ալ, սակայն, բան մը կը փնտռէ` Անկախութիւնը, ու զայն գտնելու համար օտարին դռները ափ կ’առնէ։ Կ’ըսես իրեն. «Անկախութիւնը դուն պիտի յայտարարես»։ Այս անգամ կը չէզոքանայ՝ անկախ հռչակուելու համար։

Շատ թերթ ու գիրք կը հրատարակէ։ Ասով կ’ապացուցանէ որ երբեք չէ ներկայացուած Տիար Յուսահատութեան եւ ոչ մէկ ծանօթութիւն ունի անոր հետ։

Ինչ որ իրն է ու անմիջապէս դրամի չի վերածուիր, չի գնահատեր։ Օրինակ իր տաղանդաւորները։ Բայց վա՜յ, եթէ իր ցեղին պատկանող միջակ մը ստանայ օտարներու ներբողականը. չտեսի մը նման, մեծով պզտիկով, բարեկենդան կը սարքէ, կ’ուռի եւ կը պայթի։

Ինկի՛ր, ու Հայը ձեռք մը կուտայ քեզի։ Ելի՛ր ու կ’ընդունիս իր ոտքը կամ իր նախանձէն եկող կիցը. որ, սակայն, ազգօգուտ է, որովհետեւ կը մարզէ քեզ եւ պատճառ կ’ըլլայ, որ պինդ կենաս ու ա՛լ չիյնաս։

Հայը կապուած է իր ցեղին, իր լեզուին, քիչ թէ շատ` իր օրաթերթին ու գրականութեան եւ մշակոյթին։ Սակայն վայ, եթէ օտար լեզու մը սորվի կարդացածը հասկնալու չափ. կամացուկ մը «մնաս բարով» կ’ըսէ իր մշակոյթին` վերէն նայելով անոր վրայ, ու կը բռնէ այլասերման նրբուղին։ Հայուն իրապէս իր ցեղին կապուած ըլլալը այն ատեն միայն կը հասկցուի, երբ ան, օտար տարածուն լեզու մը գիտնալով հանդերձ, չի հեռանար Մեսրոպին աննման գիրերէն։

Հայուն մէջ երկու հոգի կայ` վախկոտ մը եւ քաջ մը, կամ ստրուկ մը եւ հերոս մը։ Ամէն ազգի մէջ վախկոտը կը կծկուի քաջին ետեւը. ընդհակառակն է Հայուն մէջ. քաջը կը գտնուի վախկոտին տակը։ Ամէն բռնակալ կրնայ իր առաջին հոգին հանել։ Հանե՞ց. սոսկալի է հրաշքը։ Կը ցցուի պահեստի հոգին` խենթի նման։ Ու կը զարնէ։ Եւ իր հարուածը անսխալական է… Պապին պէս։

Երբ վտանգի օրերը անցնին, Հայը կը մեռցնէ իր մէջի հերոսը ու վախկոտին հետ քաջաբար շուկայ կ’իջնէ` գրաւելու՛ համար Ոսկեբերդ մը։

Հայը, որ շէնցնող է, որ կը շինէ ոչ միայն իրը այլ եւ ուրիշներունը, անշուշտ, ունի վաճառականական տաղանդ. սակայն իր այդ ճարպիկութիւնը սկսած է այն տեղէն, ուր դադար մը առած է աշխարհի քաղաքական խարդաւանքը։

Աշխարհը ընդգրկող խաբէութեան մանեակ մը կայ: Ճշդենք անոր վրայ Հայուն տեղը։ Հայը այդ խաբէութեան մանեակին մէջտեղէն կախուած մըն է։ Կախուած է` իբր խաչեցեալ ու Միւսին պէս, չէ կրցած միւռոնե՛լ խաչագողի երեսը՝ քրիստոնեայ աշխարհին:։

Աղբյուր` http://kantegh.wordpress.com/