Համբարձումը` բնության, սիրո և երիտասարդության տոն

Էսօր մեզ Համբարձըմ ա,

Աստծուն փառքի բարձըմ ա,

Քրիստոս երկինք համբարձավ,

Ողջիս բախտը բացվըմ ա:

Սիրո, երիտասարդության ու վայելքի տոն է Համբարձումը, որ տոնվում է բնության գրկում` մայիսյան ծաղկունքի մեջ: Համբարձումն ըստ էության` սիրո, երիտասարդության տոն է: Այդ օրը երիտասարդ աղջիկներին թույլատրվում էր ազատ դուրս գալ դաշտերը, երգել, ծանոթություններ հաստատել, որոք հաճախ ճակատագրական էին լինում նրանց կյանքում: Իսկ Համբարձմանը վիճակով բաժին ընկած բախտն օրենք էր ծնողների համար և նրանք, անկախ նրանցից, թե մինչև այդ ինչ փեսացու կամ հարսնացու էին ընտրել իրենց զավակների համար, տալիս էին իրենց համանձայնությունն ու բարի օրհնությունը:

Եթե Զատիկի տոնին առանձնանում, զատվում են բնության գույները,ավարտվում ցանքի աշխատանքները, ապա Համբարձմանն ակնկալվում է ցանված բերքի աճն ու փթթումը: Այդ նպատակով ժողովուրդը դուրս էր գալիս դաշտերը և երգ-պարով, ուրախություններով սիրաշահում մայր բնությանը: Համբարձումը բնության բեղունության ու արբունքի, բուսականության աճի տոն է: Այն համընկնում է գարնանային աշխատանքների ավարտի հետ, այսինքն` այն պահի, երբ Երկրագործն, իրենից կախված ամեն ինչ անելուց հետո, հայացքը վեր է պարզում և բնությունից և աստվածներից ակնկալում հատուցում: Տոնի մյուս կարևոր խորհուրդը. այդ օրն արգելվում է արյուն հեղել` կենդանու զոհ մատուցել, որը դարձյալ բնությունը սրաշահելու, կենդանիների բազմացման միտում ունի: Այդ օրը ծաղիկներով զարդարում էին գառան, կաթնատու կովի, եզան պարանոցը: Իսկ իբրև մատաղ և տոնական ուտեստ կաթնով ու բանջար էր եփվում:Համբարձումը բնորոշվում է ծաղիկների առատությամբ, մասնակիցների ճակատագրի գուշակությամբ և որպես մատաղ` կաթնով բաժանելով: Կաթնովը բաժանում էին հարևաններին, բարեկամներին, անցորդներին, շաղ էին տալիս արտերում ու այգիներում, որ հունձը բարեհաջող լինի, բերքը` առատ: Մարդիկ հավատում էին , որ այն մարդը, ով Համբարձման երկուշաբթի առաջինը կճաշակեր Համբարձման կաթնապուրից, նրան էլ բաժին կընկներ այդ տարվա առատությունն ու ապահովությունը: Մեծ ընտանիքով ապրող կանայք աշխատում էին առաջ ընկնել, և դա կարող էր վեճի պատճառ դառնալ.

Համբարձման երկուշաբթին,

Գռվան էրկու տեքերկին:

Մեր օրերում Համբարձման վիճակը, Ջան գյուլումը, ծաղիկ գովելը համարյա մոռացվել են և մնացել են միայն զբոսանքի, ուխտագնացությունների սովորությունները: Համբարձման տոնը հայտնի էր նաև իր ուխտագանցության ավանդույթներով: Յուրաքանչյուր բնակավայր ուներ Համբարձման իր ուխտավայրը: Իրենց համաժողովրդական նշանակությամբ առանձնանում էին «Արքայության աղբյուր» մատուռը (գտնվում էր Տիգրիս գետի ակունքներում), Գողթնի «Խաչքարը» (գտնվում էր Վերին գետից դեպի հյուսիս), Ծաղկեվանքը կամ Ծաղկավանքը, Արծվանիկի և Զվարի` Սուրբ Ստեփանոս, Ղարադաղի` Սիլյան սար և Խանագա գյուղի Երեփիր և այլն:

Մեր օրերում Համբարձման օրը շատերը ուխտի են գնում Ծաղկեվանք (գտնվում է Կոտայքի մարզում, Արա լեռան վրա), ուր ըստ ավանդության գտնվում է Վարվառե կույսի գերեզմանը:

Աղբյուրը` Արտակ արք. Մանուկեան, «Հայ եկեղեցու տոները»