Հոկտեմբերի 30-ին ծնվել է Ավետիք Իսահակյանը:

Ոգևորությունը-ոգևորված կյանքը-տիեզերքի գրկում մի բուրմունք է- անուշ բուրմունք է, անուշ բուրմունք, մի անուշ երգ է, մի խորին ներդաշնակություն, մի բանաստեղծական հյուսվածք: Ոգևորությունը մի այնպիսի հարմոնիա է, որի մեջ երջանկությունն ու թշվառությունը, բախտն ու դժբախտությունը, ժպիտն ու արցունքը, տանջանքն ու ուրախութունը, սերն ու մոռացությունը, կարոտն ու վիշտը սքանչելի վարպետությամբ հյուսված են: Ոգևորված մարդը ապրում է մի երազում, մի փառավոր երազում, որը անվերջ է և անխափան: Ա՜խ, չէ՞ որ բնությունն ինքը ապրում է այդպիսի ներդաշնակության մեջ-ամպն ու պայծառ օդը, զեփյուռն ու մրրիկը, ձյունն ու դալարը, ցուրտն ու տաքը, լույսն ու գիշերը, որոնք հակասություններ են, բայց ապրում են մի ներդաշնակության մեջ, և այնքան հրաշալի են.-առանց ամպերի, անձրև-ծիածան չկա, առանց ձյունի՝ ձմեռային գիշերվա փառահեղությունն ու սարերի փայլը, աստղերի ժպիտները: Թո՜ղ լինի մեր կյանքը՝ հարանման բնության կյանքին-մենք լսենք ու ժպտանք, մրրկվենք ու մեղմանանք, երգենք ու լսենք, եփվենք ու քնենք, սիրենք ու տանջվենք, կռվենք ու վիրավորվենք-միայն թո՜ղ ոգևորություն լինի, այդ կրակը, այդ բոցը, այդ շունչը մեր սիրտը դղրդացնե, շաչե-շառաչե թող մեր սիրտը-այնուհետև ցուրտն ու շողը, սովածությունն ու ծարավը աստիճաններ են մեզ համար, որով պիտի անցնենք-պիտի անցնենք գետը-դաշտը մտնելու, լեռը ելնելու…Իզուր է ձգտումը կյանքի միջից աբսոլյուտ հեռացնելու վիշտը, տանջանքը, դժգոհությունը-սա անկարելի է, սա բնության օրենք է-մարդ պիտի ծերանա, պիտի հիվանդանա, պիտի մեռնի. ձյուն պիտի գա, և պիտի մրսենք, արևը պիտի այրե, ու պիտի քրտնենք. իհարկե, կարելի է տանջանքների սահմանը մի քիչ նվազացնել, բայց բոլորովին ջնջել-անհնարին է…Բայց միայն ոգևորված սիրտը սիրով տանում է ամեն մի զրկանք ու ուրախություն…Ոգևորության մեջ է երջանկությունը, որը բարձր է, որը վսեմ է-պիտի փշրել այն սարքն ու կարգը, որ արգելում է ոգևորված կյանքը-եկեղեցին-պետությունը….

Նոյեմբերի 1, գիշեր

Ես ըմբռնում եմ, որ տիեզերքի մեջ ամեն բան սխալ կազմակերպություն ունի. մենք չգիտենք ապրել, մենք չունենք բարոյականություն, մենք մեզ չենք ճանաչում, մենք միայն գիտենք լավ խոսել, իսկ զգալ, մտածել, գործադրել՝ ո՛չ երբեք: Գիտենք բյուրավոր առաքինության իմաստներ, օրինակներ, և դարձյալ շարունակում ենք այնպես փայլել, որպես չենք ուզում: Ինձ թվում է՝ ամեն մի բարոյական միտք, իմաստ, գաղափար երկսայրի բնավորություն ունի՝ և՛ լավ է, և՛ վատ է՝ նայելով մարդկանց բարեհայեցողության, և հետևապես, ընդհանրական, զուտ ճշմարտություն չկա բնության մեջ:

Ըստ իս՝ մարդիկ ավելի անգիտակցորեն են ապրում, քան գիտակցորեն: Ամեն բան կարծես բնազդմամբ է: Լույսը բացվում է՝ զարթնում են, լվացվում են, խոսում են, ճաշում են, մթնում է՝ քնում են: Նրանք չգիտեն՝ ինչպե՛ս է կատարվում այն ամենը. ծիծաղում են, լալիս են, տխրում են. ինչու՞. չգիտեն: Ընդհանուր մարդկության կյանքը ինձ երևում է դատարկություն, որին ժամանակ անունն ենք տալիս: Ժամանակի շրջանները կազմում են յուրաքանչյուր անհատի կյանքը: Ուրեմն՝ կյանքը ժամանակն է: Բայց մենք, որ բնությունը տվել է մեզ ապրելու բուռն ցանկություն, ապրում ենք՝ չգիտենալով, թե ապրելը ինչու՞մն է կայանում, կամ ե՞րբ է կատարվում կամ ի՞նչ է… Ժամանակը անխնաբար վատնում ենք, նրան սպանում ենք և դարձյալ բղավում ենք՝ կյանք ենք ուզում, կյանքը կարճ է: Ամենալավ կյանք անցկացնողի մի ժամը ավելի երկար է, քան ամենավատ կյանք անցկացնողի ամբողջ կյանքը: Մենք այնքան անխիղճ ենք, որ ժամանակը՝ Աստծուն, կյանքին սպանում ենք… Ես այժմ ցանկանում եմ, որ այս րոպեն միշտ տևողական մնար, որովհետև քանի սահում են րոպեները, մենք այնքան ավելի շուտ ենք նմանվում ապականության, ոչնչության, մոռացության, անգործության: Վերջապես, մենք դեռ չգիտենք, թե ինչու՛ ենք ապրում, ապրելը նպատակ չունի… և որքան հիմարություն է աննպատակ ապրելը: Արդյոք գալու՞ է մի օր, որ մարդկությունը մի քայլ, մի վայրկյան իզուր չգործադրե, իզուր չապրի, որ մարդկությունը ամեն մի քայլը, ամեն մի վայրկյանը միայն գիտակցելով, զգալով առաջ տանի…

1891, դեկտեմբերի 30