Հատիկը առհասարակ բոլոր մշակույթներում խորհրդանշում է կյանքն ու պտղաբերությունը, մահն ու վերածնունդը: Հատիկը նման է սաղմի, այն թաղվում է հողում, խորհրդանշորեն մահանում է, ապա կրկին վերակենդանանում` ծիլ տալիս:
Հարիսան նախկինում համարվել է ծիսատոնական կերակուր: Պատրաստել են հանդիսավոր օրերի, հարսանիքների և ժողովրդական տոների ժամանակ: Կճուճի մեջ թոնրում ողջ գիշեր եփելուց հետո, կերել են մեծ մասամբ կիրակի առավոտյան: Ուտելիս վրան լցրել են հալած յուղ:
Պաս օրերին մսի փոխարեն օգտագործել են բանջար: Ընդհանրապես, կավեղեն, խեցեղեն սպասքի մեջ պատրաստվող բոլոր կերակրատեսակները հայկական ծագում ունեն:
Ծիսական հարիսայի հետ հաղորդակցվել են տան բոլոր անդամները, ընդհուպ մինչև նորածինները: Տանտիկինը հարիսայի յուղից քսում էր նորածնի շուրթերին` որպես պարտադիր հաղորդակցություն սրբազան ուտեստի հետ: Ընդ որում` հոգեպես անմաքուր, մեղավոր մարդն իրավունք չուներ ուտելու հարիսան:
Տոների ժամանակ պատրաստվող ցանկացած կերակուր համեմվում էր հմայածիսական արարողություններով, առանձին ուտեստների, օրինակ` ծիսական կերակուրի` հարիսայի պատրաստման ժամանակ տղամարդիկ պարում էին ծիսական հատուկ պար:
Տոմարային ծիսաշարը պարտադիր գործողությունների շարք է, որի նպատակն է կապել մարդու և մարդկային խմբի կյանքը տիեզերական երևույթների հետ: Վարդավառից հետո տոմարային երգերին փոխարինելու են գալիս աշխատանքային երգերը` ծիսական հորովելները, որոնք ուղեկցում էին աշնանացանին: Եվ միայն նոյեմբերին, նախրաթողից և բերքահավաքից հետո, մի պահ նորից ուրախ տոն էր տիրում: Տոնական ուտեստը այդ տարվա բերքի երախայրիք կորկոտ-ձավարով, աքլորով հարիսան էր և այդ տարվա նոր գինու վայելումը: Նորից հնչում էր զուռնան և ժողովրդական ուրախ պարեղանակներն ուղեկցում էին զանգվածային շուրջպարերին: Հորովելները, կալի երգերը, սայլերգերը կապված էին աշնանացանի վարի և բերքահավաքի աշնանային շրջանի հետ: Աշխատանքային երգերը Կոմիտասի հատուկ նախասիրությունն էին կազմում: Այստեղից էլ նրա մշակումների առատությունը:
Աղբյուրը` Հայկական հանրագիտարան, «Հայկական խոհանոց»
Հարիսայի բաղադրատոմս
Հավի միս – 1 կգ
Ձավար – 500 գ
Աղ ըստ ճաշակի, յուղ
Ձավարը մի քանի ժամ թրջել սառը ջրով: Հավի միսը կտրատել, դնել կաթսայի մեջ, վրան լցնել ձավարը, լցնել այնքան ջուր, որ 4-5 մատ ծածկի կաթսայի պարունակությունը: Եռալուց սկսած փրփուրը հեռացնել: Եփել մարմանդ կրակով: Երբ թանձրանա, սկսել խառնել փայտե գդալով: Եփել այնքան, որ դառնա ծորուն միատարր շիլա: Պարբերաբար խառնել, որ չկպչի: Ընթացքում առանձնացած ոսկորները հանել: Վերջում աղ անել: Մատուցել` ափսեի մեջ յուղ դնելով: Եթե սիրում եք դարչին, յուղի վրա կարելի է մի քիչ դարչին ցանել:
Աղբյուրը` armmenu.com
Հարիսայի ծեսը «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրում
