Գիրը մարդու հոգին տանող բանալի է, որի օգնությամբ կարելի է հասկանալ, ըմբռնել մարդու սրտում եղած ցավն ու դառնությունը, սիրո կարոտն ու կյանքի բերկրանքը:
Արազի ափին բոստանըս լինի,
Սալվի ուռ տընկեմ, վարդեր ու լալա.
Հով ուռենու տակ քողտիկս լինի,
Օջախիս միջին կրակ բոցկըլտա:
Ու սրտով սիրած Շուշանս լինի,
Օջախիս կողքին գուրգուրենք իրար.-
Արազի ափին բոստանս լինի,
Ծով – քրտինք թափեմ Շուշիկիս համար:
1902. Բաքու
Բայց հաճախ զգացմունքների և ապրումների թափն ու ուժը չեն տեղավորվում բանաստեղծության ներսում` դառնալով նամակներ ու գրառումներ:
Ավ. Իսահակյանի նամակը Շուշանիկին
Նորից վեր եմ առնում գրիչս, թաթախում եմ հիվանդ, արյունոտված սրտիս մեջ և գրում եմ քեզ, Շուշիկ, մի քանի տող, գրում եմ ես` Ավետիք Իսահակյանս:
Ինչո՞ւ եմ գրում, ի՞նչ է ստիպում ինձ գրել.- սիրել- ես քեզ չեմ սիրում, ատել- ես քեզ չեմ ատում, բայց դու իմ հոգում կաս` որպես մի ծանր երազ, որպես մի դժբախտություն, մի կոշմար. ես ուզում եմ քեզ հոշոտել, ես ուզում եմ քեզ հազար-հազար անգամ սպանել, սպանել, նորից սպանել, կենդանացնել` նորից սպանել. հավիտյան ապրել, և քեզ հավիտյան սպանել, բայց այդ չեմ կարող անել (անզոր եմ ես), ամբողջ էությունս բարի է…և որ ամենաողբալին է` ես դեռ քո ճիրաններում եմ. Ի՞նչ անեմ, ինչպե՞ս ազատվեմ.
Երբեմն քեզ ատում եմ ծովաչափ, ծովաչափ, և երբեմն սիրում եմ և պատրաստ ոտքերդ համբուրելու, բայց որ հիշում եմ անցյալը, ես մրրիկ եմ դառնում: Դու մի´ որոնիր այս տողերի մեջ որոշ միտք, որոշ իմաստ. Ես գրում եմ համարյա կիսախելագար, և մինչև մահս քեզ էլ ոչ մի տող գրելու չեմ, և աչերիդ նայելու չեմ, Աստվա´ծ է վկա. վերջին անգամ պիտի լամ քո առաջ և հայհոյեմ քեզ, հայհոյեմ,- հայհոյեմ քո բոլոր սրբությունները, որովհետև դու իմ սրբությունները պղծեցիր, որովհետև իմ ամենանվիրական սերը շան պես դուրս վռնդեցիր, որովհետև դու ինձ չարչարեցիր, նահատակեցիր` անսահմանորեն:
Բայց լալիս եմ հիմա, և սրտիցս արյուն է կաթում. գնա´, Շուշիկ, Աստված քեզ հետ, ապրի´ր քո երեխաների համար. ինձ մի´անիծիր. իմ անունս երբեք, երբեք մի´ հիշիր և ոչ մի տեղ, և ոչ մի տեղ, ոչ մի մարդու մոտ. աղաչում եմ քեզ. ինձ թաղիր քեզ համար հավիտյան, ինձ երբեք մի´ նայիր. ազնիվ խոսք տուր այդպես վարվելու. ես թող բոլորովին չեղած, չծնված մարդ լինեմ քեզ համար: Հոգիս խորշում է, երբ մտածում եմ, որ երբեմն դու կմտաբերես ինձ. պետք չէ հիշել այն տաճարում մի ուրիշ Աստծո անուն, որին այդ տաճարը չի պաշտում, չի «հնազանդվում». չպետք է այդ տաճարում ուրիշ ձոնի սեղան ու պատկեր դրվի: Քո հոգու տաճարից թող ես լինեմ դուրս` ես օտար, չճանաչված եմ այդտեղ…
Աղաչում եմ քեզ…
Ես էլ կվարվեմ քեզ հետ այդպես…
Դու ինձ համար մեռա՛ր, մեռա՛ր…
Արտասվելով համբուրում եմ քո գերեզմանը…
Եվ ճամփա ընկնում
Նոր աստված գտնելու…
Ավետիք, 1904թ.
Նամակներից տեղեկանում ենք, որ Իսահակյանի և Շուշանիկ Մատակյանի սերը եղել է փոխադարձ, սակայն մոր հորդորով աղջիկը ամուսնացել է ուրիշի հետ։
Ահա և իսահակյանական սիրո փիլիսոփայությունը. «Մեր սերը թող լինի ոչ այս աշխարհից, հողեղեն չլինի, սիրենք իրար հեռավոր աստդերի պես. իրարուց հեռու, իրար սրտի մեջ… Մի աշխատիր ինձ տիրել, մեռցրու այդ նյութեղեն սերը, հոգով սիրիր, մտքով սիրիր… երազով սիրիր… Սիրիր ինձ և հանուն այդ լավ սիրո թող ես թռնեմ, թափառեմ, առանձնանամ, մտածեմ, լամ, հոգի դառնամ…»:
Լուսանկարում` Շուշանիկ Մատակյան
Աղբյուրը` Ավետիք Իսահակյան, Երկերի ժողովածու
Արմենուհի Արզումանյան «Բանաստեղծի նամականին»
Գրանիշ «Ավ. Իսահակյանի նամակը Շուշանիկին»
Հայկական կակաչ (Papaver Armeniacum) 
Մի առավոտ, Հովհաննես Շիրազը, կարմրած աչքերով գալիս է Ավ. Իսահակյանի մոտ ու հուսահատ ձայնով ասում։
— Էհ, վարպե՜տ, ոչ ե՛ս եմ բանաստեղծ, ոչ դու՛, ոչ էլ Թումանյա՛նը։
Վարպետը ժպտում է ու ասում։
Այ տղա՜, չլինի՞ Նարեկացի ես կարդացել։
Շիրազը թե՝
— Հըբը՜։
Իսահակյանն էլ թե՝
— Հըբը՜՜…
НравитсяНравится