Ծաղկազարդի տոնը, որը գալիս է հեթանոսական շրջանից և մեր ժողովրդի մոտ հայտնի է Ծառազարդ, Ծառզարդար անուններով, կապված է ծառի պաշտամունքի հետ:
Ըստ ակադեմիկոս Գր. Ղափանցյանի, գարնան եղանակի պաշտամունքը` Ծաղկազարդի տոնը կապված է Արա աստծո անվան հետ: Անհիշելի ժամանակներից սերնդեսերունդ փոխանցվել է ծառի պաշտամունքը։ Ծառի պաշտամունքը համարվել է բնության կենդանության և վերապրումի նվիրագործումն ու սրբագործումը։ Հույները իրենց դիցաբանության մեջ ունեին ծառաստանների աստված, որը կոչվում էր Վերտումոս: Նա դիցաբանության մեջ պատկերվում էր երիտասարդի կերպարանքով, այգեգործի դանակով և ձեռքին մրգով լի մի զամբյուղ:

Ծառի մասին խոսվում է նաև Հին Կտակարանում՝ Կենաց ծառ։ Դիցաբանական, աստվածաշնչային և հոգևոր համակարգերում Կենաց, ասել է թե` կյանքի ծառը շեշտում է կյանքի վերընթաց գիծը՝ ծննդից մինչև ծաղկունք ու պտղաբերում: Նրա բարձրագույն նպատակը անմահությունն է:

Ի դեպ, Տիեզերական ծառի` Կենաց ծառի գաղափարն է ունեցել նաև Ամանորի տոնածառն ու Վարդավառի Խնդումը: Այս ծիսական պարագաները ի սկզբանե ունեցել են Տիեզերքին սպառնացող Քաոսը կանխելու ակնկալիք: Եթե Ամանորին չոր ճյուղերից ծառը զարդարում էին մրգերով և չրերով, ապա Ծառզարդարի ծառը զարդարվում էր փնջած ձվերով, որոնք աչքխափան հուռութք են եղել:

Ծաղկազարդը, ըստ էության, բխում է  բնության, հատկապես ծառերի և կենաց ծառի պաշտամունքից: Ծաղկազարդի տոնին հնում պաշտամունքային վայրերում ծառերը զարդարում էին զանազան գունավոր լաթերով: Ծառի հանդեպ եղած պաշտամունքը շարունակվեց նաև քրիստոնեական շրջանում։ Հիշենք Տաճար մայրիի («Անտառի տաճար») եկեղեցին Խոսրովի անտառում։

Ծաղկազարդի նախօրեին բացվում են եկեղեցիների խորանի վարագույրները, իսկ բուն տոնին կատարվում է պատարագ` բաց վարագույրներով: Ծաղկազարդի առավոտյան եկեղեցում օրհնվում են ուռենու, ձիթենու ոստերը և բաժանվում հավատացյալներին: Օրհնված ճյուղերը համարվում էին չարխափան: Այս ճյուղերով խփում էին անասուններին, որ չար աչքից հեռու լինեին, կախում էին խնոցուց, որ կաթը յուղոտ լիներ, կախում էին տան պատերից, որպեսզի տնեցիք հաջողակ լինեին: Նաև հարվածում էին միմյանց` ասելով. «Մեջքը տեղը, կամքը տեղը»:

Ծաղկազարդը (Ծառզարդար) Մեծ Պասի նախավերջին կիրակնօրյա տոնն է (Զատիկից մեկ շաբաթ առաջ): Տոնի ծիսական արարողությունների մեծ մասը նվիրված է գարնան զարթոնքին: Ծաղկազարդի օրը երիտասարդները ուռենու ճյուղեր էին կտրում և բերում եկեղեցի: Վառվող մոմերի պայծառությամբ լուսավորված եկեղեցում քահանան օրհնում էր ճյուղերը, որից հետո դրանք բաժանվում էին ներկաներին: Այնուհետև, վառված մոմերով դուրս գալով եկեղեցուց, նրանք շտապում էին գերեզմանատուն: Այնտեղ մոմերն ամրացնում էին իրենց հանգուցյալի գերեզմանաքարին, իսկ օրհնած ճյուղերը տուն էին տանում: Այդ ճյուղերին վերագրվում էր չարխափան զորություն: Մարդիկ այդ ճյուղերը պահում էրն տանը, դնում ամբարների և կարասների մեջ, որ հիվանդությունները վերանան, և տարին առատ լինի բերք ու բարիքով:

Ծաղկազարդի օրերին եկեղեցում օրհնված ծառի ոստերը տուն բերելու ավանդույթը ժողովրդի մոտ պահվել է մինչև մեր օրերը։ Օրհնված ոստերը տուն էին բերում, խնամքով պահում և գործածում որպես հուռութք, հատկապես մրրիկի և փոթորկի ժամանակ: Այրում էին և մոխիրը քամուն տալիս, փորձանքից զերծ մնալու համար: Իսկ տան մեջ պահված ոստը համարվում էր բարիք և պաշտպանություն ապահովող մի նշան:

Չնայած Ծաղկազարդը պահքի ժամանակաշրջան է, այդ օրը թույլ էր տրվում նշանադրության արարողություն կատարել, սակայն պարել կարող էին միայն տղամարդիկ, պարում էին Ծաղկազարդի վերվերի պարը:

Ծաղկազարդի խոհանոց

Ծաղկազարդի ընթրիքի հիմնական բաղկացուցիչներն էին` կարմիր ձուն, ձկնեղենը, փլավը, ձվով տապակված բանջարեղենը, վերջում` թանձր եփած թանով սպասը կամ կաթով կորկոտաճաշը: Ծաղկազարդի նախօրեին աղջիկները դաշտ ու անտառ էին գնում` կանաչի հավաքելու: Տոնին անպայման պետք է նոր դուրս եկած կանաչեղեն ուտեին: Հում կանաչեղենից կարևորագույնը աղբյուրների մոտ աճած դաղձն էր, շատերն էլ եփած կանաչեղենը տանում էին եկեղեցի և բաժանում որպես մատաղ: Այդ օրը հատկապես բանջար (եղինջ) են եփել, որպեսզի նրա ծակող զորությունը վերանա, քանզի հավատացած էին, թե Հիսուսին բանջարով են ծեծել:

Այդ օրը կերել են`

• քացախով համեմված ոսպապուր
• օձիթթու (կաղամբի թթու էին եփում)
• սամիր (կաթով եփված կոտոտաճաշ)
•  աղամաղ (աղամաղը սմբուկի գլխիկի կանաչ կեղևն է, որ չորացնում ու պահում էին այդ օրվա համար):

Աղբյուր՝  Արտակ Արքեպիսկոպոս Մանուկյան, «Հայ եկեղեցու տոները», Qahana.am

Հրանուշ Խառատյան «Հայ ժողովրդական տոներ», ankakh.com

Լուսանկար`  Հայ մատենագրութեան թուանշային գրադարանից

Տիրոջ մուտքը Երուսաղէմ  (Թորոս Ռոսլին, Մալաթիայի աւետարանից)

Կարող եք ծանոթանալ նաև՝  Ծաղկազարդ․ Հիսուսի հաղթական մուտքը Երուսաղեմ

Նյութը պատրաստեց Նունե Մովսիսյանը