Գրիգոր Նարեկացու «Մատյանը» մեր եկեղեցու կողմից ճանաչվել է Աստվածաշունչ և դիտվել օգտակար «վարդապետության, հանդիմանության, ուղղելու եւ արդարություն խրատելու համար, որպեսզի կատարյալ լինի Աստծո մարդը՝ ամրացած բոլոր բարի գործերի համար»: «Նարեկը» ստեղծվել է որպես «ի խորոց սրտի խօսք ընդ Աստուծոյ» և դարեր շարունակ ճանաչվել  որպես հոգևոր կյանքի եկեղեցածիսական մատյան, քանի որ մարդիկ իրենց մարմնի եւ հոգու ախտերից բժշկվելու նպատակով մեծ հավատքով բժշկարան «Նարեկին» են դիմել՝ ապավինելով գրքի բուժիչ զորությանը:

«Նարեկը» թարգմանվել է աշխարհի տարբեր լեզուներով, ուսումնասիրվել է հայ և օտարազգի հայտնի գիտնականների կողմից: Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, վկայում է նարեկաբույժ Արմեն Ներսիսյանը, որ լեզուն չհասկանալու դեպքում էլ «Նարեկի» ազդեցությունը նույնն է: Անկախ ազգությունից, տողերը իրենց բուժիչ և հանգստացուցիչ ներգործությունն են ունենում հիվանդների վրա: «Նարեկի» ընթերցանությունը բարերար է ազդում ոչ միայն հայ, այլև այլազգի հիվանդների վրա, ովքեր Նարեկաբուժության արդյունքում ապաքինվում են: Այսինքն, կարևորը ոչ այնքան Նարեկացու «Մատյան»-ի բառերի իմաստն է, այլև բառերում ամփոփված տիեզերական տեղեկույթը, որը շրջապատին է փոխանցվում ընթերցանության ժամանակ առաջացող ձայնային տատանումների` վիբրացիաների ձևով: Այդ տատանումների հանճարեղ հեղինակները, տվյալ դեպքում` Նարեկացին, ստեղծագործական ներշնչանքի պահին տեղեկույթը ստացել է տիեզերքից, հանձնել թղթին, հետո՝ ընթերցողին:

Ստորև կփորձենք «Նարեկը» դիտարկել ժամանակակից գիտության՝ ունիվերսալ դաշտի տեսության և  ֆունդամենտալ դաշտի տեսության դիտանկյունից, որպես գիտական մեթոդներ ընտրվել են բիբլիոթերապիան ու հերմենևտիկան: Գիտական նման մոտեցումն առաջին անգամ ապահովել է նարեկաբույժ Արմեն Ներսիսյանը:

Գրքաբուժությունը (բիբլոթերապիան) հոգեբուժության եղանակ է, որը հիմնված է մանկավարժական դիդակտիկ սկզբունքների վրա: Իրականացվում է առաջին հերթին գեղարվեստական գրքերի միջոցով: Գրքաբուժությունը  հիվանդի անհատականության բուժական դաստիարակությունն է գրողի գեղարվեստական, հուզական և հոգեբանական վարպետության ազդեցությամբ, որը ցույց է տալիս հիվանդին յուրահատուկ բախումնային, նյարդածին իրավիճակներից դուրս գալու ուղիները: Մշակված է հոգեծին ռեակցիաների գծապատկերը, որին համապատասխան կազմված են գրքերի ցուցակները: Գրքերն ընտրելիս հաշվի են առնում գրքում նկարագրվածի և հիվանդի վիճակի առավելագույն նմանությունը, հիվանդի համար այդ գրքի մատչելիության աստիճանը:

Մանուկ Աբեղյանի կարծիքով՝  «Նարեկը» աշխարհի ամենահին հոգեբուժության գիրքն է, իսկ Նարեկացին՝ ամենահին հոգեբույժը: Նարեկաբուժությունն արդեն կիրառվում է հոգեթերապիայի մեջ՝ որպես բիբլիոթերապիայի միջոց:  Նարեկաբույժ Արմեն Ներսիսյանը փաստում է՝ «Նարեկաբուժությունը՝ իբրև հիվանդին առողջացնելու միջոց, համազոր այլընտրանք չունի: Փոփոխությունը կատարվում է բավական արագ, ի տարբերություն հոգեվերլուծության, որը երկարատև գործընթաց է և հաճախ՝ անարդյունավետ:  Մարդը ինքնուրույնաբար ինքնագիտակցման և զղջանքի ճանապարհով կարող է ազատվել իրեն ճնշող մտքերից, հույզերից, աֆեկտներից:  Արդյունավետությունը կախված է խոսքի բուժման հանդեպ մարդու հավատից: Խոսք, որը հոգու սնունդն է, բալասանը, առանց որի չի կարող հոգին գոյատևել և որին չի կարող փոխարինել ոչ մի դեղամիջոց և վիրահատական գործողություն: Այն խաղաղեցնում է մարդու ներաշխարհը, կարգավորում հույզերը, աֆեկտները, տրամադրությունը, հիշողությունը, գիտակցությունը, հարթում է ներանձնային և միջանձնային փոխհարաբերությունները: «Նարեկը» ցուցված է բոլոր հիվանդությունների համար՝ անկախ ախտորոշումից (ուռուցքներ, շաքարային դիաբետ, սրտի ինֆարկտ, արյան բարձր ճնշում, հոգեկան, մաշկային հիվանդություններ և այլն), քանի որ այն ուղղված է հոգու և մտքի խանգարումների դեմ , խանգարումներ, որոնք երևում են մարմնի տարբեր օրգանների վրա ցավերի, բորբոքումների և ֆունկցիոնալ խանգարումների ձևով: Ցավոք սրտի հոգու և մտքի խանգարումները, որպես հիվանդությունների սկզբնապատճառ, լրջորեն չեն գիտակցվում և չեն բուժվում: Այդպիսով՝ հիմք դառնալով անբուժելի կոչվող քրոնիկական հիվանդությունների համար: Այնուամենայնիվ ,այսօր ժամանակակից բժշկությունը կամաց-կամաց հանգում է այն համոզմանը, որ շատ հիվանդությունների (տուբերկուլյոզ, գլաուկոմա, չարորակ ուռուցքներ և այլն) առաջացման հիմքերը պետք է փնտրել մարդու հոգեկան աշխարհի մեջ: Այդ հիվանդությունները որակվում են որպես հոգեմարմնական հիվանդություններ: «Նարեկը» բուժում է հիվանդին, մաքրում՝  հոգիները»: Ի դեպ, ըստ Արմեն Ներսիսյանի, ամերիկացի բժիշկները ևս կիրառում են Նարեկաբուժությունը:

«Նարեկի» ուսումնասիրության և  ժամանակակից բժշկության չափանիշներով նրա բացահայտման համար  որպես հետազոտման երկրորդ մեթոդ ընտրվել է հերմենևտիկան: Հերմենևտիկ հետազոտության նյութ կարող են դառնալ նշանները, սիմվոլները, լեզուն` որպես նշանային սիստեմ, խոսքը, վարքը: Հերմենևտիկ վերլուծության նպատակն է բացահայտել, տեքստի, սիմվոլի արտահայտության էությունը և դինամիկ փոփոխությունները: Հերմենևտիկան ընդհանուր իմաստով նշանակում է մեկնության, հասկացման արվեստի տեսություն, մեկնարվեստ կամ այլ կերպ ասած` մեկնագիտություն: Հերմենևտիկան փիլիսոփայական գիտակարգ է` տեքստի կամ տեքստամշակութային իրողությունների հասկացման և մեկնաբանության: Հերմենևտիկայի ուսումնասիրության ոլորտը միտքն է, խոսքը, գործերը, և նկատի ունենալով, որ այս բոլորն արտահայտված են տեքստերում և ողջ մշակույթում, ամենաընդհանուր և լայն իմաստով պետք է ասել, որ նրա խնդրո առարկան տեքստերն են և ողջ մշակույթը: Այս բոլորը մարդու, նրա ինքնության, կյանքի ու մշակույթի կազմակերպման համար ունեն կարևոր ասելիք:

Ըստ ունիվերսալ քերականության տեսության, տարբեր սեմիոտիկ կառուցվածքներ կարող են հանդես գալ հերմենևտիկայի մեջ (բնածին ունիվերսալ քերականություն), որի հիմքի վրա կարող է կոդավորվել և փոխանցվել օրգանիզմի սոմատիկ, գիտակցական և ենթագիտակցական վիճակները նորմայում և ախտաբանության մեջ: Ունիվերսալ քերականական տեսության հիմնադիրը կամ համահիմնադիրը Ավրամ Նոամ Չոմսկին է: Նա համարվում է «Ժամանակակից լեզվաբանության հայրը» և վերլուծական փիլիսոփայության գլխավոր ներկայացուցիչը: Նրա աշխատանքները ազդել են այնպիսի ոլորտների վրա, ինչպիսիք են` համակարգչային գիտությունը, մաթեմատիկան, հոգեբանությունը: (Համաձայն 1992 թվականի Հումանիտար գիտությունների և Արվեստի հղման ինդեքսի, Չոմսկին 1980-1992 թվականները ընկած ժամանակահատվածում հանդիսացել է ամենաշատ մեջբերված կենդանի գիտնականը և 8-րդ ամենաշատ մեջբերված աղբյուրը):

Նարեկացու խոսքը գիտականորեն հիմնավորել է պրոֆեսոր Հովհաննես Դավթյանը «Գրիգոր Նարեկացու աշխարհայացքը» և «Հիմնարար դաշտի տեսություն» աշխատություններում:  «Խոսելով տեղեկատվության մասին` այստեղ պետք է հասկանալ, որ անպայման կատարվում է տեղեկատվական ազդանշանների համաձևույթ, այսինքն` աշխարհում կատարվող գործողությունների մասին ստացված տեղեկատվական ազդանշանների համանմանեցում` ըստ իմաստի և բովանդակության: Ազդանշանների նյութական կամ էներգետիկ վիճակը (էլեկտրամագնիսական, գրավիտացիոն և իներցիալ ալիքներ) տեղեկատվական են այնքանով, որքանով, տվյալ դեպքում, ճառագայթային էներգիան տեղեկատվություն է կրում: Այսպիսով, էլեկտրամագնիսական, գրավիտացիոն և իներցիալ ազդանշանները, որպես տեղեկատվություն, կարևոր են ոչ թե նյութական կամ էներգետիկ բնույթով, այլ իմաստաբանական նշանակությամբ: Տեղեկատվության ընկալումը, կուտակումը և պահպանումը բոլոր կիբերնետիկ համակարգերի ամենակարևոր և անհրաժեշտ հատկություններն են: Ավելին` մետագալակտիկաների, ինչպես նաև Տիեզեքի, գեոնոյին համակարգերը ոչ միայն ընդունում, կուտակում և պահպանում են տեղեկատվություն, այլև, ամենայն հավանականությամբ, նրանք ունեն բնության մեջ կատարվող բոլոր երևույթները ճանաչելու հատկություն` իրենցում հիշողության ձևով պահպանվող և ընդունվող տեղեկատվության համահարաբերակցության շնորհիվ»:

«Մատյան ողբերգության»-ը գրվել է «հարց միանձանց և բազմաց անապատականաց» խնդրանքով: Դարեր շարունակ «Նարեկը» բուժել է հիվանդին, մաքրել՝  հոգիները: Գիրքը «Նարեկ» է անվանել ժողովուրդը՝  համարելով «դեղ կենաց»: «Նարեկը» ստեղծվել է որպես «ի խորոց սրտի խօսք ընդ Աստուծոյ», և մենք, իմ խորին համոզմամբ, այն պիտի ընկալենք որպես աղոթամատյան՝ յուրօրինակ բժշկարան:  Սա, բնականաբար, ամենևին չի նսեմացնում «Մատյան ողբերգության» ոչ գեղարվեստական, ոչ էլ տաղաչափական բարձրարժեքությունը:  Նարեկացու հանճարեղ գործը դիտարկել որպես գեղարվեստական երկ, նույն է, թե Աստվածաշունչը ընդունել որպես գեղարվեստական ստեղծագործություն:

Մի կողմ թողնելով գիտական լեզուն՝ բիբլիոթերապիան ու հերմենևտիկան, ունիվերսալ դաշտի տեսությունն ու ֆունդամենտալ դաշտի տեսությունը, ուղղակի ուզում եմ ասել. բացահայտեք Նարեկացուն՝ բացահայտելով ինքներդ ձեզ ու ձեր էությունը, մարդկանց ու տիեզերքը…

Նունե Մովսիսյան

Կարող եք ծանոթանալ նաև՝   Նարեկացու հետ», «Գրիգոր Նարեկացի» մեդիափաթեթ, 

«Նարեկացի-Թագոր-Օշո…ու էլի Նարեկացի»