Բարի օր, սիրելի որդի

Ահա և դու թռար ծնողական բնից, ապրում ես մեծ քաղաքում, սովորում ես համալսարանում, ուզում ես անկախ մարդ լինել: Սեփական փորձից գիտեմ՝  նոր կյանքի արագահոս պտույտն իր մեջ կառնի քեզ և դու կսկսես քիչ հիշել և հայրական տունը, և մեզ՝  ինձ ու մորդ գրեթե չես կարոտի: Դա կանցնի հետո, երբ  դու հասկանաս կյանքը…

Առաջին նամակը որդուն,  ով թռել է ծնողական բնից…Կուզենայի, որ այն ամբողջ կյանքում քեզ մոտ մնար, որ դու այն պահեիր,  վերընթերցեիր, մտածեիր գրածների մասին: Ես ու մայրդ գիտենք, որ յուրաքանչյուր նոր սերունդ այլ կերպ է վերաբերվում իր ծնողների ցուցումներին. դուք, իբր, չեք կարող տեսնել և հասկանալ  այն ամենը, ինչ մենք ենք տեսնում և հասկանում: Գուցե և դա այդպես է…Հնարավոր է՝  դու այս նամակը կարդալուց հետո ցանկություն ունենաս ինչ-որ տեղ՝  հեռվում պահելու, որպեսզի այն քիչ հիշեցնի հայրիկի ու մայրիկի անվերջ քարոզները:  Դե՛  ինչ, պահիր, բայց միայն լավ հիշիր տեղը, որովհետև կգա  մի օր, որ դու կհիշես նամակի մասին և կասես ինքդ քեզ. «Բայց և այնպես, ճիշտ էր հայրս…»:

Եվ դու կուզենաս կարդալ այդ հին ու մոռացված նամակը: Դու կգտնես ու կկարդաս այն: Պահի՛ր այն ողջ կյանքի ընթացքում: Ես նույնպես պահել եմ իմ հոր առաջին նամակը: Ես 15 տարեկան էի, երբ թռա ծնողական բնից, գնացի սովորելու Կրեմենչուգի մանկավարժական ինստիտուտը: Ծանր տարի էր՝ 1934թ-ը: Հիշում եմ՝ ինչպես մայրս ինձ ճանապարհեց ընդունելության քննությունների: Հին, մաքուր շալի փոխարեն կապեց նորը, որը պահում էր սնդուկում,  վերցրեց ուտելիքի կապոցը՝ յուղաբլիթներ, երկու բաժակ բոված սոյա…: Քննություններն ես լավ հանձնեցի: Այն ժամանակ միջնակարգ կրթությամբ դիմորդները քիչ էին և յոթնամյա կրթությամբ շրջանավարտներին թույլատրում էին ինստիտուտ ընդունվել: Սկսվեցին իմ դասերը: Դժվար, շատ դժվար է գիտելիքի տեր դառնալ, երբ ստամոքսը դատարկ է: Բայց ահա հայտնվեց ցորենի բերքի առաջին հացը: Երբեք չեմ մոռանա այն օրը, երբ մայրս ինձ փոխանցեց նոր թխված առաջին բոքոնը: Այն ինձ բերեց Մատվեյ պապին՝  մեր գյուղի կառապանը, ով շաբաթը մեկ քաղաք էր գալիս՝  ապրանքի: Բոքոնը փաթաթված էր մաքուր, սպիտակ կտորով: Հացը փափուկ էր, անուշահոտ ու խրթխրթան: Իսկ բոքոնի կողքին հորս գրած նամակն էր, այն առաջին նամակը, որի մասին քիչ առաջ ասում էի քեզ: Այդ նամակը ինձ մոտ է առ այսօր՝  որպես առաջին պատվիրան…«Մի՛ մոռացիր, որդի, հանապազօրյա հացը: Ես չեմ հավատում աստծուն, բայց հացը համարում եմ սրբություն: Թող որ այն քեզ համար նույնպես ամբողջ կյանքում սրբություն լինի: Հիշի՛ր՝  ով ես դու և որտեղից ես եկել: Հիշի՛ր, թե որքան դժվար է այս հացը ստեղծվում: Հիշի՛ր, որ քո պապը՝  իմ հայրը՝  Օմելկո Սուխոմլինը, մշակ էր և մեռել է դաշտում՝ վար անելիս: Երբեք չմոռանա՛ս ազգային արմատներիդ մասին: Չմոռանա՛ս՝  քանի դեռ դու սովորում ես, ինչ-որ մեկը աշխատում է, որպեսզի դու ամեն օր հաց ունենաս ուտելու: Երբ սովորես, դառնաս ուսուցիչ, այդ ժամանակ էլ չմոռանաս հացը: Հացը մարդկային աշխատանքի արդյունք է, այն նաև ապագայի նկատմամբ հույս է, ու նաև՝  չափանիշ, որով միշտ կչափվի քո և քո երեխաների խիղճը…»:

Ահա թե ինչ էր գրել հայրս իր առաջին նամակում: Հա, մեկ էլ հետգրություն կար, որ աշորայի բոքոն հաց ամեն շաբաթ ինձ կբերի Մատվեյ պապը: Եվ գիտե՞ս, թե ինչու եմ այս ամենի մասին քեզ գրում, որդի՛ս: Մի՛ մոռացիր, որ մերը աշխատանքն է, հողն ու հացը սուրբ: Եվ թող անիծյալ լինի նա, ով թեկուզ մտքում, թեկուզ  մի բառով կամ մի արարքով արհամարհանք կտածի հացի և աշխատանքի՝ մեզ բոլորիս կյանք պարգևող ժողովրդի նկատմամբ…:  Հարյուր հազարավոր բառեր կան մեր լեզվում, բայց ես առաջին տեղում կդնեի երեք բառ՝  հաց, աշխատանք, ժողովուրդ: Սրանք այն երեք արմատներն են, որոնց շնորհիվ գոյություն ունի մեր պետությունը: Սա է մեր ինքնության էությունը: Այդ արմատները այնքան սերտորեն են միահյուսված, որ ո՛չ կոտրել, ո՛չ էլ բաժանել հնարավոր չէ: Նա, ով չգիտի՝ ինչ է հացն ու աշխատանքը, դադարում է իր ժողովրդի զավակը լինելուց: Նա կորցնում է ժողովրդի լավագույն հոգևոր որակները՝  դառնալով հարգանքի ոչ արժանի մերժված, անդեմ արարած: Ով մոռանում է՝ ինչ է աշխատանքը, քրտինքն ու հոգնությունը, նա դադարում է հացը գնահատել: Այդ երեք հզոր արմատներից որ մեկն էլ որ վնասվի մարդու մոտ, նա կդադարի իսկական մարդ լինելուց. նրա ներսը կհոտի ու որդեր կհայտնվեն: Ես հպարտանում եմ, որ դու գիտես՝ ինչ ասել է ցորենի արտում աշխատել, գիտես՝  որքան  դժվարությամբ է հացը ստեղծվում: Հիշո՞ւմ ես, երբ ես մայիսմեկյան տոնի նախօրեին եկա ձեր դասարան (կարծես՝ դուք իններորդ դասարանում էիք սովորում) և փոխանցեցի կոլտնտեսության մեխանիկների խնդրանքը՝ փոխարինել իրենց: Նրանք ուզում էին հանգստանալ: Հիշո՞ւմ ես, թե ձեզ՝ պատանիներիդ, ոնց դուր չեկավ տոնական կոստյումները փոխարինել աշխատանքային արտահագուստով ու նստել տրակտորի ղեկին:

Բայց հետո ինչպիսի հպարտություն կար ձեր աչքերում, երբ այդ երկու օրերն անցան ու դուք տուն եկաք ՝ զգալով ձեզ աշխատավորներ: Ես չեմ հավատում կոմունիզմի շոկոլադե գաղափարներին, որ բոլորը կլինեն հավասար, հարուստ ու ապահովված, որ բոլորին ամեն ինչ հեշտությամբ կտրվի, միայն ուզեցիր և հոպ՝ սեղանին կհայտնվի քո ուզածը: Եթե ամեն ինչ լինի այդպես, ապա մարդն կվերածվի, սատանան գիտի, թե ինչի, հավանաբար՝  տանջահար եղած անասունի: Բարեբախտաբար, այդպես չի լինի: Ոչինչ չի կարող մարդուն տրվել առանց լարումի, առանց ճիգերի, առանց քրտինքի ու հոգնության, առանց տագնապի ու անհանգստության: Կոմունիզմի ժամանակ էլ կլինեն կոշտուկներ, կլիներ և անքնության օրեր: Եվ ամենակարևորը՝ մարդուն միշտ մարդ պահող միտքը, խիղճը, մարդկային հպարտությունը, սրանց շնորհիվ նա կձգտի քրտինքով հաց վաստակել: Դաշտ վարելուց առաջ միշտ էլ կլինի տագնապը, կլինի սրտի անհանգստությունն այդ կենդանի, նուրբ ցողունի՝  ցորենի հասկի առաջ: Կլինի անզուսպ ցանկությունը, որ հողը ավելի ու ավելի շատ բերք տա՝ դրանով իսկ հաստատելով մարդու և հացահատիկի ամուր կապը: Այս արմատը պե՛տք է յուրաքանչյուրի մեջ պահպանել: Դու գրում ես, որ քեզ շուտով ուղարկելու են կոլտնտեսություն՝ աշխատելու: Եվ դա շատ լավ է: Ես դրա համար շատ ու շատ ուրախ եմ: Լավ աշխատիր, ամոթով չթողնես ոչ քեզ, ոչ հորդ, ոչ էլ՝  ընկերներիդ: Ընտրիր դաշտի, հողի աշխատանքը: Բահը գործիք է, որով կարելի է վարպետության հասնել:

Յուրաքանչյուր մարդ հպարտանում է նրանով, ինչով որ օգտակար է լինում մարդկանց: Յուրաքանչյուր մաքուր մարդ ձգտում է հավատարիմ մնալ ինքն իրեն՝ իր հացահատիկի արտին: Ես արդեն հիսուն տարի ապրում եմ այս աշխարհում և կարող եմ ասել, որ ապրելու լուսավոր ցանկությունը ամենից առաջ վառ է նրա մոտ, ով հողի հետ գործ ունի: Սպասում եմ քո առաջին ուսանողական արձակուրդին, որպեսզի քեզ ծանոթացնեմ հարևան կոլտնտեսության մի ծերունու հետ, ով ավեի քան երեսուն տարի խնձորի տնկիներ է աճեցնում: Ա՛յ, նա իսկական նկարիչ է իր գործի մեջ: Ամեն մի ճյուղի, ամեն մի տերևի, ամեն մի աճող ծառի մեջ նա ինքն իրեն է տեսնում: Եթե այսօր բոլոր մարդիկ լինեին այդպիսին…

Քեզ մաղթում եմ առողջություն,  ամենայն բարիք, երջանկություն: Մայրիկը և քույրերդ գրկում են քեզ: Նրանք քեզ երեկ են նամակ գրել:

Համբուրում եմ քեզ:

Քո հայր՝  Վասիլի Սուխոմլինսկի

Ռուսերենից թարգմանությունը՝  Նունե Մովսիսյանի

Լուսանկարը՝  www.pravmir.ru/vasilij-suxomlinskij-shkola-dlya-dushi/

Ցանկության դեպքում կարող եք կարդալ նաև՝

Աբրահամ Լինքոլնի նամակը

Հնդկացի ցեղի առաջնորդի նամակը

Էքզյուպերիի նամակը

Անտոն Չեխովի նամակը

Չարլի Չապլինի նամակը